Oštećenje zubne gledji i zubne pulpe
Da bi se sprečilo oštećenje zubne pulpe i da bi se sačuvao njen vitalitet potrebno je preduzeti niz zaštitnih i preventivnih mera, a one su prvobitno usmerene u očuvanju čvrstih zubnih tkiva. Poznato je da su tokom života čvrsta zubana tkiva izložena egzogenim nadražajima kao što su karijes, erozija i abrazija. Ovi patološki procesi napreduju različitim intenzitetom u zavisnosti od jačine nadražaja, stanja tkiva i njegovih odbramenih sposobnosti. No, jedno je sigurno da čvrsta zubna tkiva koja su visoko mineralizovana, avaskulama i acelulama ne podležu procesima rege- neracije ad integrum. Jer, formirano oštećenje ovih tkiva preko brojnih dentinskih kanalića izazvaće promene na odgovarajućem delu pulpo dentinskog kompleksa, a zatim i na samoj pulpi.
Etiološki faktori u nastanku pulpopatija su mikrobiološki, fizički i hemijski. Svi pomenuti etiološki faktori se dele na opšte i lokalne. Opšti činioci retko deluju sami. Oni zapravo favorizuju lokalne činioce jer smanjuju lokalnu otpornost pulpe. Lokalni uzroci (karijes, trauma i dr.) oštećuju tkivo pulpe čineći ga pogodnim za prodor mikroorganizama bilo iz cirkulacije (opšti uzrok) bilo iz spoljašnje sredine.
Ustvari, obično se radi o kombinaciji oba uzroka, a reakcija pulpe će zavisiti od prirode i intenziteta nadražaja, odbrandbenih sposobnosti zubne pulpe i opšteg zdravlja pacijenta.
Kako endodoncijum grade dentin i pulpa logično je da će se prva odbranbena reakcija odigrati na pulpo dentinskom kompleksu. Njega grade dentin, predentin, odontoblasti i ćelije iz zone bogate ćelijama. Na 1 mm2 se nalazi 30.000 pa i više presečenih dentinskih kanalića. U njima se nalaze spoljašnji produžetci odontoblasta (Tomsova vlakna) i dentinski likvor koji je sličnog sastava kao što je sastav sino- vijalnih fluida ili cerebrospinalne tečnosti.
Prema tome svi egzogeni nadražaji (karijes, abrazija, erozija, jatrogeni nadra- žaji, brušenje zuba, preparacija kaviteta, materijali za podlaganje kaviteta i njegovu restauraciju) mogu, preko otvorenih dentinskih kanalića, delovati štetno na ćelije i celi pulpo dentinski kompleks.
Ovi nadražaji izazivaju kretanje fluida u dentinskim kanalićima od spolja ka pulpi kao i obrnuto, od pulpe prema dentinu ukoliko se proces odigrava u pulpi. U kom pravcu će doći do kretanja fluida zavisi od temperature, dehidratiacije dentina, osmoze i dr. Ukoliko je temperatura povećana na 20°C izazvaće kretanje fluida za oko 5 mm, pošto fluidi imaju koeficijenat ekspanzije veći za oko deset puta od zida dentinskih kanalića.
Toplota, usled širenja fluida prouzrokuje kreanje denitnskog likvora od spolja prema pulpi, a niska temperatura, usled smanjenja njegovog volumena prouzroko- vaće kretanje fluida od pulpe prema spolja. Međutim, sva toplota, preterano sušenje eksponizranog dentina, aplikacija sredstava koja deluju dehidrirajuće na dentin izazvaće kretanje dentinskog likvora prema spolja što izaziva aspiraciju jedara odo- ntoblasta u dentinske kanaliće, deformaciju, pa i kidanje nervnih završetaka što je praćeno bolom.
