Šta je gojaznost (obesitas)?
Gojaznost predstavlja prekomerno nagomilavanje masti u organizmu. Kod osoba muškog pola, prosečan procenat masti u organizmu je 15-20% od ukupne telesne težine, dok je kod osoba ženskog pola, taj procenat 25-30%. Procenat masnog tkiva od 21% je granična vrednost za muškarce, dok je procenat preko 25% gojaznost. Kod žena, procenat masnog tkiva preko 33% definiše gojaznost. Procenat masnog tkiva u organizmu raste kada se u organizam unosi veći broj kalorija od njihove potrošnje.
Gojaznost je povezana sa mnogim udruženim oboljenjima, ali kako se grubo može podeliti na androidni tip (gojaznost centralnog tipa kod koje se masno tkivo nagomilava na trbuhu i grudima) i ginekoidni tip (kod koje se masno tkiva nagomilava na rukama i nogama), postoje velike razlike. Androidni tip gojaznosti je znatno opasniji po zdravlje ljudi od drugog tipa. Dolazi do poremećaja metabolizma i razvijanja metaboličkog sindroma i komplikacija po tipu razvoja ateroskleroze, promena na zglobovima od prekomerne telesne težine, promena u lučenju hormona…
U nastanaku gojaznosti glavni krivac je način ishrane sa velikim unosom šećera industrijskog tipa i masti sa sedetornim načinom života, bez fizičke aktivnosti. Postoji i genetska predispozicija za nastanak gojaznosti, ali su faktori sredine glavni činilac (nema gojaznosti bez prekomernog unosa hrane).
Gojaznost se javlja i udružena sa ostalim bolestima i sindromima poput hipotiroidizma, Kušingovog sindroma, insulinoma, sindroma policističnih jajnika. Prader-Willy sindroma, kod upotrebe oralnih kontraceptiva, kod poremećaja jedenja, kod hipogonadizma, pseudohipoparatiroidizma…
Statistički podaci pokazuju da je gojaznost sve češća pojava u razvijenim zemaljama kod kojih su procenti čak, 35% žena i 31% muškaraca starijih od 19 godina sa prekomernom telesnom težinom, ili gojazni. Češće se gojaznost javlja u razvijenim zemljama, ali se sve više javlja i u zemljama u razvoju kao epidemijska pojava. Gojaznost pogadja sve rase podjednako, ali postoje odredjene etničke grupe koje su češće pogodjene nego ostale (pripadnici crne i hispano populacije, pojedini pripadnici indijanskih plemena u Severnoj Americi…) . Osobe muškog pola su podjednako pogodjene gojaznošću kao i osobe ženskog pola.
Kako se manifestuje gojaznost?
- gojaznost je najčešće veoma očigledna, sa evidentnim prisustvom naslaga masti na pojedinim delovima tela
- može da postoji povišeni krvni pritisak (hipertenzija), koronarna bolest, arterioskleroza sa perifernim manifestacijama
- često se javlja cerebrovaskularni insult (šlog)
- holecistitis (zapaljenje žučne kese), holelitijaza (prisustvo kamenaca u žučnoj kesi), masna jetra (steatoza jetre) i refluksni ezofagitis se često javljaju kod gojaznosti
- opstruktivna sleep apneja i Pickwick sindrom se javljaju znatno češće kod gojaznih osoba nego kod osoba sa normalnom telesnom težinom
- češće se javljaju maligne promene prostate, endometrijuma, debelog creva, pluća i
- depresija sa neadekvatnom socijalizacijom
- osteoartritis i pojava diskus hernije se javljaju zbog prevelike težine
- rezistencija na insulin, dijabetes tipa II, dislipidemija su višestruko povećani u grupi gojaznih
- često se javljaju anovulatorni ciklusi, prevremeni pubertet i infertilitet
- pojava otoka na nogama sa proširenim venama
Kako se postavlja dijagnoza gojaznosti?
Anamnaza sa detaljnim upitnikom o ishrani i sa objektivmnim pregledom je dovoljna da se sa sigurnošću postavi dijagnoza i odredi uzrok gojaznosti.
Da bi se mogla definisati gojaznost (kod postojanja različite telesne visine) uzima se u obzir body mass indeks koji se dobija kada se telesna težina podeli sa kvadratom telesne visine (mada postoji greška od oko 4% kod računanja BMI).
Prekomerna telesna težina prvog stepena postoji ukoliko je BMI 25-29.9 kg/m2. Prekomerne telesna težina stepena 2 (gojaznost) postoji ukoliko je BMI 30-39.9 kg/m2. Prekomerna telesna težina stepena 3 (morbidna gojaznost) postoji ukoliko je BMI 40 kg/m2.
Potrebno je načiniti laboratorijska ispitivanja u smislu kompletne biohemije sa nivoom elektrolita.
Kako se leči gojaznost?
Pristup lečenju gojaznosti je multidiciplniarni. Treba napomenuti da brzo gubljenje telesne težine nije preporučljivo (optimalan gubitak telesne težine je oko 1kg na nedeljnom nivou).
Obično je pristup u lečenju gojaznosti u promenama navika ishrane sa izbegavanjem unošenja industrijskih šećera i masti, a sa povećanim unošenjem vlaknaste hrane i uporeda pojačana fizička aktivnost. Izgladjivanje sa unosom manje od 400 kalorija na dnevnom nivou nije medicinski preporučljivo, već dolaze u obzir razne dijete sa unosom oko 800 kalorija dnevno.
Kod poremećaja u ishrani potreban je pristup psihologa i gradjenje zdravih navika ishrane.
Lekovi koji se koriste u lečenju gojaznosti mogu da deluju tako što smanjuju apetit, periferni (koji smanjuju resorpciju materija u crevima) i lekovi koji utiču na metabolizam materija.
Hirurško lečenje dolazi u obzir kod prekomerne gojaznosti morbidnog tipa i pojave udurženih komplikacije i podrazumeva kreiranje gastričkog bajpasa i plasiranje konstriktivnog prstena oko želuca čime se smanjuje njegova zapremina.
