Rak (karcinom, kancer, tumor) debelog creva (kolona)

Kolorektalni karcinomi su po učestalosti na trećem mestu kod oba pola – iza raka prostate i pluća kod muškaraca i iza raka dojke i grlića mate­rice kod žena. Među pretpostavljenim uzrocima nastanka raka jesu ishrana sa previše masti i nedovoljno celuloze, alkoholizam, sedentarni način živo­ta, nasledna predispozicija, kao i bolesti debelog creva kakve su ulcerozni kolitis i divertikuloza. Familijarna polipoza kolona je poseban oblik nasled- nog obolevanja od maligniteta.

Preko 50% slučajeva kolorektalnog karcinoma locirano je u rektosi- gmoidnom delu, odnosno može se dijagnostikovati rektosigmoidoskopski. Najčešći histološki tip (u 95% slučajeva) je adenokakarcinom, a prema obli­ku razikuju se ulcerozni tip karcinoma, karfiolasti, infiltrativni i skirozni.

Inicijalni simptomi su različiti, zavisno od lokalizacije karcinoma. Uobičajeno je da karcinomi ascendentng kolona budu nemi, imaju pod­muklu sliku i osim anemije usled hronćnog krvarenja pacijent nema drugih simptoma. Karcinomi descendentnog kolona i rektosigmoida obično daju promene u kalibru stolice, naizmenične prolive i zatvore, gubitak u kilaži, hematohezije, tenezme, osećaj nadutosti itd.

Skrining izvođenjem testova na okultno krvarenje jedan je od metoda ranog otkrivanja kolorektalnog karcinoma. Postoji određena kontroverza oko ovakvog skrininga, jer senzibilnost zavisi od metode testiranja, a što je pojedina metoda senzibilnija, to je skuplja. Najjeftiniji hemokult testo­vi otkrivaju krvarenje samo ako je ono približno oko 10 ml dnevno. Ve­ćina karcinoma u inicijalnim fazama, međutim, ne „ispušta” više od 1-2 ml krvi. Takođe, mnogi tumori ne krvare uopšte. Na uvećanje broja lažno negativnih testova može da utiče i uzimanje velikih doza vitamina C u ishrani. Pojedini testovi su lažno pozitivni usled detektovanja krvi pore- klom iz nesvarene hrane, a poneki i usled detektovanja krvi poreklom iz viših delova gastrointestinalnog trakta. Da bi test na okultno krvarenje imao što veću pouzdanost, neophodno je pripremiti pacijenta savetom da ne koristi vitamin C, da par dana ne koristi meso u ishrani i da se test izvede u bar tri različita uzorka stolice. Rešenje za pojedine od ovih problema jeste davanje testova pacijentu koje on koristi samostalno na više uzoraka stolice („take-home multiple sample method”).

Na nivou primarne zdravstvene zaštite lekar posle indikativne ana­mneze može da sprovede početnu obradu pacijenta, koja uključuje klasične laboratorijske analize (KKS, sedimentacija, transaminaze, biliru- bini, urea, kreatinin, glikemija, lipidni profil, fibrinogen, pregled urina, fe- remija, elektroliti), proširene određivanjem C-reaktivnog proteina (CRP) i kolon-specifičnih tumorskih markera, CEA i Ca19-9. Kao i kod drugih tu­morskih markera, bitno’je znati da normalne vrednosti tumorskih markera ne znače i odsustvo tumora, kao i da postoje stanja, pre svega upalna, kod kojih tumorski markeri mogu da budu prolazno povišeni. Uloga tumorskih markera prvenstveno je u postoperativnom praćenju pacijenta i otkrivanju eventualnih recidiva. Tumorske markere treba posmatrati u kontekstu osta­lih nalaza. Onda kad kod pacijenta postoji pozitivna anamneza simpto­ma kolorektalnog karcinoma, udružena sa hipersedimentacijom, manjom ili većom anemijom i hiposideremijom, povišenim CRP i visokim CEA i Ca19-9, verovatnoća da postoji maligno oboljenje kolona veoma je velika. Kada se na to doda i pozitivan test na okultno krvarenje, jasno je da takvog pacijenta treba hitno uputiti na irigografsku, endoskopsku i CT, odnosno MR dijagnostiku. U pripremi pacijenta za eventualno upućivanje na nivo sekundarne zdravstvene zaštite, lekar opšte medicine samoinicijativno tre­ba da traži i RTG grudnog koša, traži ili uradi UZ abdomena, kao i da uradi digitorektalni pregled (digital rectal exam, DRE), koji, istina, dopire samo do oko 7 cm u rektum, ali može da otkrije značajan procenat rektalnih tumefakcija.

Kod rano postavljene dijagnoze hirurško lečenje jeste metoda izbora. Pacijenti koji prođu kroz hemikolektomiju obično imaju izvedene kolo- stome, privremene ili trajne. Kod pojedinih pacijenata potrebno je uraditi totalnu kolektomiju, koja se završava izvođenjem ileostome u subumbili- kalni predeo. Pacijenti sa stomama su u postoperativnom periodu upućeni na lekare opšte medicine, pa je obaveza tih lekara da imaju informacije o finkcionisanju stoma, nabavljanju diskova i kesa za stome, kao i o kvalitetu života sa stomom.

Pored operativnog lečenja, kao adjuvantna ili kao primarna metoda lečenja koriste se i hemoterapija i radioterapija. Radioterapija je limitirana na karcinom rektuma i obično se sprovodi postoperativno, čime se smanju­je za 50% pojava recidiva.

Petogodišnje preživljavanje kod lečenih pacijenata u zavisnosti od sta­dijuma u kome je otkriven malignitet iznosi do preko 80% za pacijente sa stadijumom A, do 70% sa stadijumom B, oko 30% sa stadijumom C i manje od 10% sa stadijumom D.

Polipi debelog creva dele se prema histološkoj građi na hiperplastične

– koji čine 90% svih polipa i po svojoj prirodi su bezazleni, i na adenomato- zne -10% polipa koji su po svojoj prirodi prekancerozno stanje. Oko 90% adenomatoznih polipa su manji od 1,5cm i nemaju potencijal maligne al- teracije, dok ostatak većih polipa (ukupno 1 % svih polipa) ima tedenciju da se razvije u karcinom tokom nekoliko godina. Bez obzira na ove podatke, do otklanjanja polipa i dobijanja patohistološkog izveštaja, sve polipozne promene moraju se smatrati potencijalno malignim.