Šta su variksi jednjaka (proširene vene jednjaka)?
Variksi jednjaka predstavljaju proširenja venskih krvnih sudova submukoznog sloja (sloj ispod sluzokože) jednjaka, a nastaju kao posledica povećanog pritiska u sistemu vene porte, koja nosi krv iz organa digestivnog trakta u jetru.
Povećan portalni pritisak najčešće nastaje kao posledica oboljenja na jetri i pored proširenih vena na jednjaku, proširene su i vene želuca, trbušnog zida i završnog dela debelog creva (hemoroidi).
Ove proširene vene na jednjaku su veoma čest uzrok krvarenja iz gornjih delova digestivnog trakta, a ostali uzroci ovih krvarenja su ulkusi dvanaestopalačnog creva i želuca, karcinomi želuca, Mallory-Weiss sindrom…
Normalne vene jednjaka submukoznog sloja su široke oko 1mm, a kod postojanja variksa, ove vene su proširene na 1-2 cm i zato je višestruko povećana verovatnoća za krvarenjem.
Oboljenja kod kojih se javlja povećan portalni pritisak i variksi na jednjaku su tromboza portalne vene, šistozomijaza, primarna bilijarna ciroza, Budd-Chiary sindrom, razna oboljenja jetre sa cirozom jetre, tumorski procesi na raznim organima sa kompresijom portalne vene…
Svaki treći pacijent sa kompenzovanom cirozom jetre i svaki drugi dekompenzovani pacijent ima varikse na jednjaku. Rizik od krvarenja variksa jednjaka je oko 30 % u toku prve godine nakon uspostavljanja dijagnoze. Kod žena, najčešći uzročnici variksa jednjaka su alkoholna bolest jetre, primarna bilijarna ciroza, virusni hepatitis i venookluzivna bolest, a kod muškaraca uzročnici su alkoholna bolest i virusna zapaljenja jetre (virus hepatitisa).
Koji su simptomi i znaci variksa jednjaka?
Simptomi i znaci postojanja variksa jednjaka i komplikacija (krvarenje) su
- povraćanje sveže krvi u mlazu (hematemeza)
- nizak krvni pritisak se javlja zbog gubitka krvi (bleda koža, sa malaksalošću, vrtoglavicama i gubitkom svesti)
- javlja se ubrzan rad srca (tahikardija) i postoji slab puls
- može se javiti plavičasto prebojena koža usana, ruku i nogu zbog slabe saturacije krvi kiseonikom
- u slučaju manjih krvarenja, javlja se tamno prebojena stolica, slično talogu od kafe (melena)
- U kliničkoj slici dominiraju znaci i simptomi osnovne bolesti (žuto prebojena koža, uvećanje trbuha usled slobodne tečnosti (ascites), fetor hepaticus (specifičan zadah iz usta), atrofija testisa, ginekomastija, palmarni eritem (crvenilo na dlanovima), malaksalost, povišena telesna temperatura…
Kako se postavlja dijagnoza variksa jednjaka?
U slučaju krvarenja i povraćanja krvi, klinička slika je dovoljna da se postavi dijagnoza krvarenja iz variksa, ili želuca, pa je neophodno načiniti hitnu endoskopiju.
Zlatni standard za postavljanje dijagnoze je endoskopski pregled (vrši se snimanje unutrašnjosti jednjaka i želuca posebnom sondom sa kamerom) koji ima i terapijsku vrednost. Ukoliko postoje promene izgleda višnje unutar jednjaka, povećan je rizik od krvarenja.
Laboratorijske analize podrazumevaju analizu krvnu slike sa leukocitnom formulom i nivoima hemoglobima, hematokrit, analizu faktora koagulacije, elektrolitni status, biohemiju, gasne analize krvi…
Rektalni pregled (umetanje prsta u zavšni deo debelog creva pod strane lekara) može da pokaže crnu stolicu (melena), nalik na katran, ali u prisutne hemoroide (šuljeve). Stolica poprima ovakvu boju zbog krvarenja u gornjem delu digestivnog trakta.
Kako se leči krvarenje iz variksa jednjaka?
Kako bi se snizio pritisak u portalnoj veni, treba dati vazodilatatore (nitrate i beta blokatore), ali i vazokonstriktore, mada znatno redje. Kod povraćanja krvi, trebalo bi načiniti hitnu hospitalizaciju i nadoknadu krvi putem transfuzije.
Ukoliko nije došlo do krvarenja, pomenuti lekovi sa endoskopskom skleroterapijom i ligiranjem su dobar način da se prevenira krvarenje.
Trebalo bi plasirati nazogastričnu sondu kako bi se procenila jačina krvarenja i eliminisao želudačni sadržaj pre endoskospskog pregleda.
Ranijih godina se za zaustavljanje krvarenje koristila balon tamponada (naduvavanje balona unutar jednjaka), ali se ovaj metod sve više napušta zbog opasnosti od rupture jednjaka, a danas se praktikuje sklerozacija i ligiranje endoskopskim putem.
Dolazi u obzir i perkutana transhepatička embolizacija koja podrazumeva kateterizaciju želudačnih kolaterala i njihovu embolizaciju u cilju zaustavljanja krvarenja, kao i plasiranje tranjugularnog intrahepatičkog portosistemskog šanta.
Hirurške intervencije koje dolaze u obzir su kreiranje porto-kavalnog šanta, ali i transplantacija jetre.
