Šta je postradijacioni kolitis (zapaljenje sluzokože debelog creva nakon zračenja)?
Postiradijacioni kolitis predstavlja zapaljenje sluzokože debelog creva usled delovanja X zraka, ili jonizujućeg zračenja koje se koristi u radijacionoj terapiji kolorektalnih, ginekoloških i drugih tumora male karlice i trbuha. Iako su koristi radijacione terapije dokazane i višestruke, postoji i opasnost oštećenja normalnih tkiva ovim zračenjem.
Radijaciona oštećenja nastaju ulsed oštećenja lipidnog sloja sluzokože, proteina i ćelijske DNK. Faktori rizika koji doprinose pojavi zapaljenja usled radijacije su uzrast (javlja se više kod starijih osoba), postojanje pridruženih zapaljenskih oboljenja digestivnih organa, povišeni krvni pritisak (hipertenzija), neuhranjenost, hemoterapija, neka sistemska oboljenja vezivnog tkiva…
Stepen oštećenja tkiva usled dejstva radijacije je srazmeran visini doze koja se koristi, dužini trajanja zračenja, individualnoj osetljivosti tkiva… Akutna radijaciona oštećenja sluzokože gastrointestinalnog trakta se javljaju kod gotovo svih pacijenata na radijacionoj terapiji. Oko 10 % pacijenata koji su na ovoj terapiji razvija hronična oštećenja digestivnih organa. Komplikacije ovih promena su stvaranje fistula izmedju susednih organa, perforacija, krvarenje i pojava crevne opstrukcije.
Oštećenja se mogu podeliti na akutni radijacioni kolitis sa proktitisom i hronični radijacioni kolitis sa proktitisom. Akutni radijacioni kolitis se javlja nekoliko nedelja nakon terapije i povlači se nekoliko meseci nakon završetka terapije. Akutna faza nastaje zbog direktnog oštećenja epitela creva. Hronični radijacioni proktitis sa kolitisom se javlja nekoliko meseci do nekoliko godina nakon radijacione terapije. Ova oštećenja nastaju zbog delovanja na krvne sudove koji hrane crevo i drugih organskih promena na ovim organima.
Koji su simptomi i znaci postardijacionog kolitisa?
Simptomi i znaci akutnog oštećenja crevnog epitela zračenjem se javljaju kod gotovo svih pacijenata izloženih radijacijonom lečenju promena u maloj karlici i trbuhu.
Skoro svaki deseti pacijent zbog jačine i ozbiljnosti ovih manifestacija zahteva promenu doze, ili vrste terapije.
Simptomi i znaci su najčešće
- bolovi u trbuhu u vidu grčeva
- nadimanje trbuha
- mučnina, gadjenje i povraćanje
- gubitak apetita i gubitak telesne težine
- pojava prolivastih stolica sa primesama sluzi i krvi
- pojava sveže krvi u stolici
- povišena telesna temperatura
- osetljivost kože trbuha
- može doći do razvoja anemije sa svim kliničkim manifestacijama
Ovi simptomi se najčešće povlače bez ikakve terapije nakon nekoliko dana, do nekoliko nedelja.
Simptomi i znaci hroničnog radijacionog kolitisa sa proktitisom se javljaju nakon nekoliko meseci, pa do nekoliko godina nakon završetka radijacionog lečenja i oni su nadimanje, pojava bolova u trbuhu u vidu grčeva, pojava krvi u stolici, smenjivanje proliva sa zatvorima…
Kako se postavlja dijagnoza postradijacionog kolitisa?
Anamneza sa kliničkom slikom je najčešće dovoljna za postavljanje dijagnoze u akutnoj fazi bolesti.
Laboratorijske analize krvi (krvna slika sa leukocitnom formulom) kod akutnih stanja mogu biti promenjene, ali su često i sasvim normalne. Kod hroničnih stanja, usled gubitka krvi putem stolice dolazi do razvoja anemije (bledilo lica, ubrzano zamaranje, malaksalost, lupanje srca). Često dolazi do elektrolitnog disbalansa. Takodje, rade se testovi jetrinih funkcija i koagulacioni profil koji mogu biti promenjeni.
Nativni rendgenski snimak trbuha može pokazati hidroaerične nivoe (prisustvo vazduha i tečnosti u crevima). Kontrastna snimanja sa barijumskim kontrastom aplikovanim u vidu klizmi su veoma korisna. Takodje, ultrazvuk, skener (kompjuterizovana tomografija) i nuklearna magnetna rezonanca mogu da pomognu u postavljanju dijagnoze.
Definitivna dijagnoza se postavlja kolonoskopijom (pregled unutrašnjosti debelog creva posebnom sondom sa kamerom) i uzimanjem isečka za mikrobiološku i histopatološku analizu. Endoskopija se ne preporučuje u akutnoj fazi bolesti.
Kako se leči postradijacioni kolitis?
Lečenje postradijacinog kolitisa je medikamentozno i hirurško. Medikamentozna terapija koja se primenjuje u lečenju akutnog radijacionog kolitisa podrazumeva davanje glutamina (deluje protektivno na sluzokožu debelog creva), sulfasalazina, sulfkralfata, antidijaroike (lekovi protiv proliva) i antiemetike (lekovi protiv povraćanja).
Bolesnicima se savetuje striktan higijensko-dijetetski režim ishrane sa izbegavanjem nadražujuće i teško svarljive hrane i unošenjem više vlakana u ishrani.
U lečenju krvarenja kao posledice, može se koristiti endoskopski pristup koji je i najkomforniji za pacijenta, kao i lokalno dejstvo formalina direktno na sluzokožu.
Hirurška terapija je indikovana u slučajevima stenoze sa subileusom, perforacije, fistule i maligne alteracije i podrazumeva resekciju obolelih delova creva.
