Šta je poliomijelitis (dečja paraliza)?

Poliomijelitis, ili dečja paraliza predstavlja infekciju poliovirusom koji spada u grupu enterovirusa (grupa RNK virusa) koji se prenosi fekooralnim putem, najčešće unošenjem kontaminirane vode.  Virus se u početku razmnožava u organima digestivnog trakta, ili u ždrelu da bi kasnije prešao u limfna tkiva, pa u nervna tkiva u kojima vrši njihovu destrukciju.

Virus naročito uništava motorne neurone, zbog čega dolazi do razvoja mlitave paralize, mada mogu biti zahvaćeni i drugi centri.

Pre 19. veka, poliomijelitis se javljao sporadično, a tokom 20. veka su se javile epidemije, sa vrhuncom 50ih godina prošlog veka.  Izvor infekcije je oboleo čovek, ili osoba koja se oporavlja od ove bolesti, jer pacijent može izlučivati virus i nekoliko meseci putem stolice. Period najveće zaraznosti je  pred sam početak i tokom prve dve nedelje posle pojave paralize. Preležana bolest, kao i primena žive oralne vakcine, ostavlja trajan imunitet.

Od primene vakcine protiv poliomijelitisa, broj obolelih se znčajno smanjio, ali statistički podaci pokazuju da i dalje svake godine od poliomijelitisa oboli u proseku, osam ljudi koji su vakcinisani, mada neke zemlje Afrike i Azije pokazuju veću učestalost obolevanja. Bolest ne pokazuje polnu predilekciju, što znači da od nje boluju podjednako i osobe muškog i osobe ženskog pola. Najveći broj obolelih predstavljaju deca, ali od poliomijelitisa mogu da obole i odrasli sa poremećajima imunog sistema i koji pate od neuhranjenosti, a spominju se faktori rizika poput  tonzilektomije (operacija krajnika) i trudnoće.

Kako se manifestuje poliomijelitis?

Postoje dva oblika poliomijelitisa paralitički i neparalitički oblik, a često se spominje i abortivni oblik dečje paralize (kod kog ne dolazi do razvoja bolesti), ali postoji infekcija ovim virusom.

Kod većine pacijenata, pre paralitičkog oblika, nema drugih simptoma, iako je moguća pojava simptoma sličnih gripu sa pojavom povišene telesne temperature, glavoboljom, bolovima u mišićima i zglobovima, mišićnom slabošću,  mučninom, povraćanjem, prolivom, zatvorom, bolovima u grlu…

Prva faza nespecifičnih simptoma traje oko 2-3 dana. Nakon ove faze, dolazi do viremije (prodora virusa u krv), što se manifestuje visokom telesnom temperaturom (do 40C), i bledilom kože lica sa letargijom deteta. Postoji dehidratacija sa suvoćom usana i ubrzanim pulsom i prisustvo neurološke simptomatologije.

Kod otprilike svakog stotog inficiranog pacijenta, dolazi do širenja virusa nervnim putevima u centralni nervni sistem, pa dolazi do destrukcije motornih neurona i pojave mlitave paralize. Prema tipu moždanog tkiva koji napada postoje tri oblika paralitičke bolesti (spinalni – napada kičmenu moždinu, bulbarni – napada belu masu u moždanom tkivu i bulbospinalni – predstavlja kombinaciju prethodna dva tipa).

Spinalni oblik je najčešći oblik bolesti i kod ovog tipa, virus napada strukture kičmene moždine odgovorne za pokretanje mišića trupa i ekstremiteta. Prvobitno, mišići postaju mlitavi, slabo kontrolisani, a kasnije dolazi do razvoja potpune oduzetosti. Postoji odsustvo refleksa, ali osećaj u pogodjenim regijama je očuvan. Najčešće postoji oduzetost čitavog ekstremiteta i grupa mišića, a nešto redje se javljaju problemi samo sa prstima.

Oko 10 dana nakon pojave paraliza počinje njihovo povlačenje. U početku brzo, a kasnije sve sporije i može se produžiti do godinu dana. Prvo se povlače paralize koje su zadnje nastale, što je kontradiktorno.

Kod bulbarnog tipa poliomijelitisa, dolazi do napada virusa na moždane strukture bele mase što prouzrokuje probleme sa disanjem, govorom, gutanjem i mimikom lica. Najozbiljnije komplikacije ovog tipa poliomijelitisa su respiratorni arest, gušenje, plućni edem i šok.

Kod spinobulbranog oblika postoji paraliza gutanja sa paralizom disajne muskulature kada nastaje poplava disajnog stabla sekretom. Često kod ovog tipa poliomijelitisa postoji nemogućnost samostalnog disanja i neophodna je upotreba ventilatora.

Kako se postavlja dijagnoza poliomijelitisa?

Dijagnoza poliomijelitisa se postavlja na osnovu anamneze sa kliničkom slikom i objektivnim pregledom.

Definitivna dijagnoza  vrši se izolacijom virusa iz brisa ždrela, pljuvačke, stolice, likvora i krvi.

Dolaze u obzir serološki testovi koji detektuju prisustvo antitela na polio virus u krvi.

Kako se leči poliomijelitis?

Ne postoji specifična terapija u lečenju poliomijelitisa. Tretman obuhvata simptomatsko lečenje, ubrzavanje oporavka i prevenciju komplikacija.

Mogu se ordinirati antibiotici, analgetici, mukolitici (lekovi za olakšavanje iskašljavanja), a preporučuje se hidratacija organizma. Lečenje obuhvata i fizikalnu terapiju sa rehabilitacijom, kreiranje specifičnih proteza i midera, ali i ortopedsko lečenje u odredjenim slučajevima.

Prognoza abortivnog oblika je obično veoma dobra. Kod spinalnog oblika, ukoliko dodje do trajnog oštećenja nervnih ćelija, paraliza je trajna. Kod najveég broja pacijenata, ukoliko paraliza traje duže od godinu dana, najverovatnije će biti trajna. Spinalni oblik je retko fatalan, za razliku od bulbarnog kada može da dodje do smrtnog ishoda zbog respiratornog aresta, ugušenja, plućnog edema i šoka. Takodje, komplikacije paraliza mogu biti deformiteti skeleta, deformiteti zglobova, ali i hipostatske pneumonije, urinarne infekcije…

Gotovo svaki četvrti pacijent koji u detinjstvu preleži polimijelitis, decenijama kasnije razvije postopolio sindrom koji se sastoji od bolova u mišićima, slabost i ekstremni umor.

Zahvaljujući sistematskom sprovođenju imunizacije, ovo oboljenje je postalo gotovo erdikovano.  Postoji oralna vakcina koja se sastoji od atenuisanog (oslabljenog) poliovirusa i ordinira se putem usta, najčešće u zemljama u razvoju, zbog svoje niske cene i lakoće ordiniranja. Postoji i inaktivisan polio vakcina koja se daje putem injekcija i podrazumeva se vakcinacija i revakcinacija.