Povišeni i sniženi nivo kalijuma kod deteta, dece

Kalijum je po sadržaju sedmi element i glavni intracelularni katjon u ljudskom organizmu. Oko 90% ukupnog telesnog kalijuma se nalazi intracelularno, najvećim delom u skeletnim mišićima (60%), a ostatak van ćelija, 8-9% u kostima, mekom vezivnom tkivu i transcelularnom prostoru i 1-2% u plazmi i intersticijumu.

Kao rezultat rada K⁺/Na⁺ pumpe, koja aktivnim putem iz ćelije izbacuje natrijum i u nju ubacuje kalijum, koncentracija kalijuma intracelularno dostiže vrednost od oko 140 mmol/l a ekstracelularno svega 3,4-5,6 mmol/l, dok nivo natrijuma u ćeliji iznosi 10-15 mmol/l, a van ćelije 130-150 mmol/L Visok intracelularni sadržaj kalijuma ima esencijalni značaj u očuvanju morfološkog i funkcionalnog integriteta ćelije, dok difuzija kalijumovih jona i? ćelije preko specifičnih (kalijumovih) kanala, kao posledica koncentracijskog gradijenta između intra i ekstra- celularnog prostora, čini fiziološku osnovu mirovnog mem- branskog potencijala i bioelektrične ekscitabilnosti neuromišićnog sistema, kao i transportnih procesa na nivou epitela.

Homeostaza kalijuma predstavlja rezultat izbalansiranog odnosa između njegovog unosa, unutrašnje preraspodele i ekskrecije. Uobičajena ishrana obezbeđuje optimalne potrebe zdravog organizma u kalijumu. Njegova resorpcija se obavlja na nivou tankog creva, a višak izlučuje urinom (90%), fecesom (10%) i, minimalno, znojem. Bilans kalijuma kod odraslog je uravnotežen, dok je kod deteta, srazmerno sa brzinom njegovog rasta i razvoja, lako pozitivan. U brojnim patološkim stanjima, međutim, dolazi do poremećaja nivoa ekstracelularnog kalijuma, pri čemu njegov ukupan sadržaj u organizmu može biti očuvan, snižen ili povišen.

Hipokalijemija se znatno češće sreće od hiperkalijemije. Osnovni uzroci niske vred- nosti serumskog kalijuma dati su u tabeli 5.

Posledice hipokalijemije nastaju, ne samo zbog niskog nivoa serumskog kalijuma, odnosno hiperpolarizacije ćelijske membra­ne usled poremećenog odnosa između njegove intracelularne i ekstracelulame frak­cije, nego i zbog hipokalije, tj. deficita ukupnog telesnog kalijuma koji, gotovo redovno, prati ovo stanje. Klinički znaci akut­ne hipokalijemije se javljaju pri padu serum­skog kalijuma na vrednost nižu od 3,0 mmol/l U blažim oblicima poremećaja uočava se samo opšta slabost skeletne muskulature, u težim meteorizam i teškoće sa mokrenjem, a u najtežim srčana disfunk- cija. Pad serumskog kalijuma na nivo ispod 1,5 mmol/l dovodi do letalnog ishoda usled kardiorespiratomog zastoja. Međutim, u hroničnoj hipokalijemiji, koja je obično praćena značajnim deficitom intracelularnog kalijuma, dominiraju znaci energetske insu- ficijencije miocita koji se ispoljavaju mišić­nom degeneracijom, a u najtežim slučajevi­ma i rabdomiolizom. Strukturne promene se dešavaju i u bubregu.

Hipokalijemija se dokazuje rutinskim pregledom krvi. U težim stanjima, posebno u akutnoj hipokalijemiji, korisno je uraditi i elektrokardiogram na kome se uočavaju karakteristične promene, kao što su: aplatiran i širok T-talas, izražen U-zubac, deniveliran ST segment, produžen PQ-interval i druge. Budući da nivo kalijuma u serumu nije uvek u korelaciji sa njegovom intracelularnom frakcijom, za procenu ukupnog deficita kalijuma u organizmu, pored kalijemije, neophodno je odrediti i acido-bazni status krvi.

Pri tumačenju ovih nalaza potrebno je znati da promena pH krvi od 0,1 menja kalijemiju za 0,6 mmol/1, kao i da pad nivoa serumskog kalijuma za 1 mmol/1, pri normalnom pH krvi, ukazuje na njegov ukupan manjak od oko 10%. Rutinsko određivanje pH krvi u stanju hipokalijemije, otuda, može ukazati na samu osnovu njegovog poremećaja, kao i na to da se pod slikom nejasne metaboličke alkaloze neretko krije deficit kalijuma u organizmu.

Korekcija deficita kalijuma i hipokalijemije podrazumeva njegovu adekvatnu nadoknadu, kao i otklanjanje osnovnog uzroka.

U stanjima teže hipokalijemije kalijum se daje kontinuiranom 24- časovnom intravenskom infuzijom u dozi od 3-4 mmol/kg tt/24 časa. Pre uključenja infuzije sa kalijumom, čija koncentracija u infuzionoj tečnosti ne sme biti veća od 40 mmol/1, neophodno je znati da bolesnik ima očuvanu diurezu. U ekstremno teškim oblicima poremećaja korekcija hipokalijemije može biti brža i u većoj dozi, ali uz odgovarajući monitoring. U lakšim oblicima hipokalijemije, u odsustvu povraćanja i/ili težeg proliva, kalijum se nadoknađuje per os. Za terapiju deficita kalijuma koristi se KC1 koji u 1 ml 7,45% rastvora sadrži 1 mmol, a u 1 g praha ili tablete 13,4 mmol-a kalijuma.

Suprotno hipokalijemiji, hiperkalijemija dovodi do hipopolari- zacije ćelijske membrane, te i ovde u kliničkoj slici poremećaja

dominiraju neuromišićne smetnje. Prvi simptomi i znaci po-  od 6-6,5 mmol/1, dok vrednosti preko 8-9 mmol/1 dovode do letalnog ishoda usled srčanog ili respiratornog zastoja.

Sem opšte slabosti skeletne muskulature i meteorizma do paralitičnog ileusa, javljaju se i karakteristične elektro- kardiografske promene kao što su: visok i šiljat T-talas, denivelisan ST-segment, nizak P-talas, produžen PQ- interval i druge.

Pored otklanjanja osnovnog uzroka, terapija hiperkalijemije podrazumeva prekid unosa kalijuma, kardioprotektivnu primenu kalcijuma i mere usmerene na eliminaciju kalijuma iz organizma ili njegovo pomeranje u ćeliju. Ukoliko je renalna funkcija očuvana, eliminacija kalijuma iz organizma se postiže primenom kaliuričnih i/ili osmotskih diuretika, odnosno, u slučajevima gde je ona oštećena, njenom korekcijom ili dijalizom. Pomeranje kalijuma iz ekstracelularnog u intracelularni prostor se postiže intravenskom infuzijom NaHC0₃ i/ili glukoze sa dodatkom insulina. Od koristi su i jonoizmenjivačke smole, kao što je Na⁺-polystyren- sulfonat, koje vezivanjem kalijuma u zamenu za natrijum preve- niraju njegovu intestinalnu resorpciju. Kod bolesnika sa hiper- kalijemijom zbog hipovolemije i metaboličke acidoze u sklopu teške dehidracije za korekciju poremećaja najčešće je dovoljna samo odgovarajuća rehidracija.