Otkrivanje poremećaja rasta
Osnovni metod za otkrivanje poremećaja rasta je redovno merenje telesne visine (dužine), registrovanje izmerenih podataka u zdravstveni karton deteta i njihovo poređenje sa standardima (referentnim vrednostima) visina dece istog uzrasta i pola. Osim na redovnim sistematskim pregledima, telesna visina i telesna masa kod svakog deteta i adolescenta treba da se mere i češće, najbolje jedanput godišnje.
Izmerena telesna visina (TV) se upoređuje sa visinom zdrave dece istog uzrasta, pola i istog etničkog porekla. U tu svrhu se koriste grafikoni rastenja na kojima su telesne visine izražene u obliku percentilnih vrednosti. Vrednost 50. percentila se poklapa s aritmetičkom sredinom (medijanom), a vrednost 3, odnosno 97. percentila se približno poklapa se odstupanjem od 2 standardne devijacije ispod ili iznad prošeka za odgovarajući uzrast i poL Prema tome, telesne visine koje se nalaze u rasponu između 3. i 97. percentila se smatraju normalnim. Grafikoni rastenja sadrže i druge glavne percentilne krive (10, 25, 75, 90 percentil) čiji je osnovni značaj u praćenju brzine rasta dece čija je TV unutar navedenih granica normale (Slika 2 i slika 3).
Za mušku i žensku decu uzrasta od rođenja do tri (ili pet) godina postoje posebni grafikoni rastenja.
Percentilne krive se koriste tako što se izmerena visina unese tačno na mesto gde ona preseca vertikalnu liniju koja odgovara hronološkom uzrastu deteta, čime se dobija dobar uvid u veličinu odstupanja od prošeka ili od donje, odnosno gornje granice normale. Veličina odstupanja od normale najbolje se procenjuje kada se izmerena TV izrazi u obliku „skora standardnih devijacija” (SSD).
Telesna visina (cm) – Telesna visina P50 (cm)
SSD za telesnu visinu = SD
Izračunavanje brzine rastenja. Poremećaj rastenja može postojati i kod dece čija je TV u granicama normale, odnosno iznad 3. percentila. Kod sve dece sa visinom bliskom donjoj granici normalnih vrednosti (ispod 25. percentila) neophodno je praćenje i izračunavanje brzine rasta. Brzina rasta se izračunava na osnovu dva uzastopna merenja u periodu koji ne treba da bude kraći od šest, niti duži od 18 meseci (najbolje posle 12 meseci zbog poznatih sezonskih varijacija u brzini rastenja). Ako u toku praćenja dete raste duž percentilne linije koja je U skladu s genetskim potencijalom, najverovatnije je reč o porodičnom (genetskom) niskom rastu. Pad TV tokom praćenja na niže percentilne krive je posledi- ca niske brzine rasta * ukazuje na postojanje poremećaja rasta.
Izračunavanje genetskog potencijala rasta. Genetski potencijal rasta („ciljna visina”) se procenjuje na osnovu izračunavanja korigovane srednje visine roditelja različito za dečaka, odnosno devojčicu zbog razlika u prosečnoj telesnoj visini odraslih muškaraca i žena (u beloj rasi iznosi 13 centimetara).
Ciljna visina za dečaka (cm) ** (Visina oca + visina majke)/ 2 + 6,5
Ciljna visina za devojčicu (cm) = (visina oca + visina majke)/ 2 – 6,5
Izračunata ciljna visina se unosi u grafikon rasta na vertikalnoj liniji koja označava uzrast od 18 godina, odnosno određuje percentil srednje visine roditelja. Projektovana visina deteta u odraslom dobu se određuje metodom ekstrapolacije, a na osnovu aktuelne pozicije izražene kao per- centilna vrednost. Visina deteta je u skladu sa visinom roditelja u slučaju da je projektovana (anticipirana) adultna visina unutar raspona: ciljna visina i 5 cm. Odstupanje projektovane od ciljne visine veće od 5 cm ukazuje na mogući patološki uzrok niskog rasta.
Procena i praćenje koštane zrelosti – Procena koštane zrelosti na osnovu rađiografije leve šake i doručja (metodom atlasa prema Greulich-Pyleu ili metodom Tanner-Whitehousea) je deo rutinskog ispitivanja deteta koje ispoljava zastoj u rastu i ima značajnu ulogu u dijagnostici i praćenju lečenja. Kod dece mlađe od godinu dana koštana zrelost se procenjuje na osnovu uporedne rađiografije kolena.
