Šta je tuberkuloza (tuberculosis pulmonum)?
Tuberkuloza predstavlja infektivno oboljenje prouzrokovano bakterijom Mycobacterium, najčešće vrstom Mycobacterium tuberculosis koji se još naziva Kohov bacil, po naučniku koji ga je otkrio. Ova bolest najčešće napada pluća, ali može napasti gotovo bilo koji organ u telu, najčešće širenjem putem krvi, limfe, ili direktnim unošenjem hranom.
Većina infekcija prolazi bez simptoma, a kod svakog desetog pacijenta bolest prolazi u aktivni oblik kada je njena smrtnost oko 50%. Tuberkuloza je u porastu, naročito u zemljama trećeg sveta, ali i u razvijenim zemljama (mada ne u tolikom procentu), zbog upotrebe lekova koji smanjuju imunitet i koriste se u lečenju brojnih oboljenja i nakon transplantacije organa, ali i zbog porasta obolelih od HIV-a koji smanjuje imunitet i time olakšavaju infekciju bacilom tubrkuloze.
Najčešće je izvor infekcije obolela osoba koja bacil može proširiti putem Fligeovih kapi (kapljični put kod kašlja, kijanja, govora), ali i putem direktnog kontakta sa sekretima i ekskretima. Redji uzrok infekcije je unošenje namirnica životnijskog porekla (nekuvano, ili slabo prokuvano mleko goveda obolelih od tuberkuloze – Mycobacterium bovis).
Ako se osoba zarazi tuberkulozom, ona ne postaje infektivna odmah, već treba da prodje minimum 3-4 nedelje od infekcije. U opštoj populaciji, povećan rizik od infekcije imaju osobe na imunosupresivnoj terapiji, osobe obolele od HIV-a, osobe koje su u produženom kontaktu sa obolelim (zdravstveni radnici, ili rodbina obolelog), ali i tada se infekcija dogadja samo ukoliko oboleli ima aktivnu formu bolesti.
Koji su simptomi i znaci tuberkuloze?
Simptomi variraju u zavistnosti od organa koji je zahvaćen ovim procesom i veoma su brojni.
Najčešći su
- umor i malaksalost
- gubitak apetita i slabljenje u težini
- glavobolja i vrtoglavica
- bledilo
- povišena telesna temperatura
- bolovi u mišićima i zglobovima
- noćno znojenje
- kašalj sa iskašljavanjem krvi (hemoptizije) i gnojnog sekreta
- otežano disanje (dispneja)
- ubzano disanje (tahipneja)
- bolovi u grudima
- otečene limfne žlezde
- proliv
Kako tuberkuloza može zahvatiti gotovo bilo koji organ u telu, tako se i spisak simptoma povećava sve do stadijuma bolesti koji se naziva milijarna tuberkuloza i koji predstavlja sistemsku infekciju ovim bacilom. Pošto je u oko 75% slučajeva infekcija na plućima, najčešće dominiraju simptomi vezano za ove organe.
Kako se postavlja dijagnoza tuberkuloze?
Dijagnoza se postavlja počevši od anamneze i kliničke slike sa objektivnim pregledom lekara.
Rendgenski snimak grudnog koša je obavezan i njime se može posumnjati u tuberkulozu na osnovu slike specifičnih kaverni u plućima.
Definitivna dijagnoza se postavlja izolacijom uzročnika tuberkuloze iz ispljuvka, ili drugog materijala. Rade se mikrobiološka testiranja koja su veoma spora (treba da prodje minimum 4-12 nedelja), ali i serološka ispitivanja krvi (PCR metoda je u porastu zbog svoje brzine i tačnosti).
Takodje, sprovode se i tuberkulinske kožne probe, tj specifični Montoov test koji podrazumeva ubrizgavanje tuberkulina u kožu i praćenje reakcije.
Skener (kompjuterizovana tomografija) i nuklearna magnetna rezonanca mogu da pomognu u postavljanju dijagnoze.
Kako se leči tuberkuloza?
Lečenje se sprovodi antitubekuloticima, i to kombinacijom tri leka (rifampicin, pirazinamid, izonijazid) i mora da traje minimum 6 meseci, a terapija se nastavlja i tri meseca nakon gubitka bakterija iz ispljuvka zbog sprečavanja recidiva.
Kombinacija antibiotika se koristi kako bi se smanjila mogućnost razvijanja otpornosti bakterije na odredjeni antibiotik.
Neophodna je i adekvatna simptomatska terapija, mirovanje i izolacija pacijenta tokom aktivne fotme bolesti.
Trebalo bi obratiti pažnju na neka neželjena dejstva pomenutih lekova koja mogu biti veoma ozbiljna (poremećaj rada kostne srži, hepatitis izazvan lekovima, poremećaj rada bubrega).
Danas je u kalendar obaveznih imunizacija svrstana i vakcina protiv tuberkuloze koja u značajnoj meri smanjuje mogućnost infekcijom mikobakterijom.
