Shigellae sačinjavaju veću grupu gram-negativnih enterobakterija. Postoje 4 glavne podgrupe: podgrupa A: S.dysenteriae (10 seroti­pova), podgrupa B: S.flexneri (14 serotipova), podgrupa C: S.boydii (18 serotipova).

S.dysenteriae, poznata još i kao Shiga bacillus, uzrokuje najteže kliničke forme dizenterije a S.sonnei najlakše. Sve šigele poseduju toksine, ali samo S.dysenteriae luči egzotoksin koji ima izrazira enterotropna i neurotropna svojstva. Sve ostale šigele prilikom raspadanja oslobađaju endotoksine, koji uglavnom deluju lokalno u sluznici kolona (debelog creva), gde i uzrokuju promene.

Bacilarna dizenterija je najčešći uzročnik proliva u celom svetu. Klinička slika je gotovo identična u svim krajevima sveta.

Uglavnom se javlja kod male dece, starosti od 6 meseci do 5 godina, i kod njih je bolest po pravilu blaža nego kod odraslih.

Šigele se u velikom broju izlučuju stolicom i glavni put prenosa je feko-oraini. Mahom se prenose sa osobe na osobu, interpersonalnim kontaktom, i tada su to uglav­nom sporadični slučajevi. Međutim, moguće su i velike epidemije, ukoliko se radi o kontaminira­noj hrani i vodi, pre svega mleku i mlečnim proizvodima.

Klinička slika

Klasična klinička slika bacilarne dizenterije manifestuje se grčevitim bolovima u trbuhu, povišenom telesnom tempe­raturom i pojavom krvavo- sluzavih proliva.

Bolovi u trbuhu su u vidu grčeva – proboda, koji se pojačavaju pred crevno pražnjenje, da bi se smirili posle pražnjenja. Međutim, ubrzo se ponovo javljaju jer je broj stolica veliki (10-20 stolica dnevno, pa i više). Stolice su u početku obilne i fekulentne (smrdljive), kašaste konzistencije i to je period koji odgovara dejstvu enterotoksina: Posle 3-5 dana ‘stolice se postepeno smanjuju po količini a fekalne mase se sve više gube i smenjuje ih sluz.

Ubrzo stolice postaju jako male (oko 5-10 ml) i sastoje se skoro od same sluzi i krvi. Ovakva stolica poznata je pod nazivom “dizenterički ispljuvak” a javlja se u periodu invazije sluznice i akutnog kolitisa. Karakteristična je takođe pojava bolnih pražnjenja, takozvanih tenezama, kao i pojava “lažnih poziva” na stolicu, do čega dolazi usled ogoljenosti senzitivnih nervnih završetaka u ampuli rektuma.

Ovakva klinička slika se viđa kod manjeg broja pacijenata. U većini slučajeva dominiraju bolovi u donjem

delu trouna i prolivi. U pojednim slučajevima javlja se toksični oblik, sa visokom temperaturom i veoma izraženim kolitisom.

Međutim, i u takvim slučajevima bakterijeraija (prisustvo bakterija u krvi) je retka. Postoji poten­cijalna opasnost od perforacije kolona, čemu obično prethodi toksični megakolon.

Moguća je pojava čitavog niza ekstraintestinalnih manifestacija i komplikacija bacilarne dizenterije.

Respiratorni sistem. Kod mnogih pacijenata javljaju se kašalj i kijavica, a retko i pneumonija (uapala pluća).

Nervni sistem. Posebno se kod dece može ja­viti različita neurološka simptomatologija, najčeš­će kao meningealni sindrom. Ova neurološka simptomatologija najčešće prethodi digestivnoj fazi bolesti. Prilikom lumbalne pimkcije, nalaz u likvoru je uvek u granicama normale. Česte su i konvulzije.

Urinarni trakt Akutna bubrežna insuficijencija ili hemolitičko-uremički sindrom, često sa smrtnim ishodoma, ponekad se javljaju kod osoba starijeg životog doba.

Lokomotorni sistem. Po završetku bolesti, obično 2-3 nedelje od njenog početka, može se javiti reaktivni artritis. Bolovi, a ponekad i efuzija, obično se javljaju asimetrično, u velikim zglo­bovima. Ova komplikacija se uglavnom javlja kod osoba sa HLA-B27.

Tok bacilarne dizenterije može biti različit. Kod dece se obično radi o blažem oboljenju koje traje 1-3 dana. Kod odraslih osoba prolivi u proseku traju 7 dana. Kod težih oblika bolesti simp­tomi traju 3 do 4 nedelje i to često sa obnavljanji­ma bolesti. Nelečena bacilarna dizenterija, poseb­no produženog toka, može biti pogrešno dijagnostikovana kao ulcerozni kolitis.

Hronično kliconoštvo je retko. Izlučivanje šigela stolicom može trajati i vise od godinu dana, ali onda obično spontano prestaje. Ovakve osobe tokom izlučivanja šigele mogu oboleti od akutne dizenterije uzrokovane sopstvenim sojem, za raz­liku od salmoneloznog kliconoštva, gde to nije moguće.

Kako se postavlja dijagnoza bacilarne dizenterije?

Na bacilarnu dizenteriju se može posumnjati već na osnovu tipične kliničke slike.

Definitivna dijagnoza se postavlja izolacijom šigela iz stolice.

Međutim, pošto je šigela neotpor­na u spoljašnjoj sredini, uzorke stolice ili rektalnog brisa treba što pre staviti u odgovarajuće transportne medijume ili hranljive podloge.

Kod produženih, subaktunih slučajeva, izgled Stolice, irigografski nalaz, rektoskopski pa i patohistološki nalaz, ne razlikuju se od nalaza kod ukeroznog kolitisa; U takvim slučajevima izolaci­ja šigele iz stolice razrešava dijagnostičku dilemu.

Kako se leči bacilarna dizenterija?

U terapiji bacilarne dizenterije najvažnija je adekvatna rehidratacija (nadoknada tečnosti), odnosno nadoknada vode i elektrolita.

Posebno treba obratiti pažnju na nadoknadu kalijuma. Odluka o upotrebi antibiotika zavisi od težine oboljenja, starosti pacijenta, higijensko-sanitarnih uslova, varovatnoće daljeg širenja bolesti i dr.

Antibiotike treba rezervisati za teške kliničke oblike bolesti, slučajeve kada prolivi traju duže od 7 dana, za. starije i imunodeficijentne osobe.