Amebe i crevne infekcije (Dizenterična ameba)
Entamoeba histolytica je uzročnik amebijaze, oboljenja sa veoma širokim spektrom kliničkih ispoljavanja – od asimptomatske i kliconoštva, preko amebnog kolitisa do veoma invazivnih oblika sa stvaranjem apscesa, pre svega u jetri. Postoie dve, genetski različite ali morfološki identične, vrste: Entamoeba histolytica, koja može uzrokovati invazivnu amebijazu i Entamoeba dispar koja je bezazleni komensal
E.histolytica sastoji se iz dva stadijuma: stadijuma ciste (infektivni stadijum) i stadijuma trofozoita (tkivno invazivni stadijum). Čovek je jedini domaćin. Do infestacije (kod parazita su infestacije, kod bakterije su infekcije) najčešće dolazi unošenjem hrane ili vode, kontaminirane fecesom koji sadrži ciste amebe, ali je takođe moguća i seksualna transmisija feko-oralnim putem. U sluznici debelog creva od jedne ciste nastaje 8 trofozoita koji su pokretni. U daljem toku, invazija trofozoita može uzrokovati bolest, ali oni nemaju nikakvu ulogu u prenošenju infekcije jer brzo propadaju u spoljašnjoj sredini, a lako ih razara i želudačna kiselina.
Procenjuje se da u svetu ima oko 500 000 000 osoba inficiranih amebom, bilo E.histolytikom ili E.dispar. Među parazitozama veću smrtnost od amebijaze imaju samo malarija i šistozomijaza. Amebijaza je najčešća u zemljama u razvoju, a u visoko razvijenim zemljama vezana je za određene rizične grupe kao što su putnici u nerazvijene ili zemlje u razvoju, imigranti, štićenici ustanova za mentalno retardirane osobe i seksualno aktivne homoseksualne osobe.
Kako se manifestuje amebijaza?
Klinička slika crevne amebijaze varira od blage dijarealne bolesti do pravog dizenteričnog sindroma sa bolovima, tenezmima i krvavim stolicama. U većini slučajeva bolest protiče subakutno 3 do 4 nedelje. Retko se može razviti i fulminantna forma kolitisa sa obilnim krvarenjem, visokim temperaturama i znacima peritonitisa koji je uzrokovan mikroperforacijom debelog creva. U posebnom riziku nastanka fulminanatne forme bolesti su deca, trudnice i osobe koje primaju kortikosteroide. Kod nas su najčešće hronične forme amebijaze sa višegodišnjim dispeptičkim tegobama, neurednim stolicama, bolovima u trbuhu i značajnijim gubitkom telesne težine.
U diferencijalnoj dijagnozi dolaze u obzir infekcije šigelama i kampilobakterom, enterohe-moragičnom E.coli, zatim pseudomembranozni kolitis; CMV kolitis, ishemijski i ulcerozni kolitis i Crohnova bolest.
Retko, segmentni zapaljenjski process, uzrokovan amebama, usled bujanja granulacionog tkiva, dovodi do nastanka ameboma koji se palpira kao bolna masa i imitira tumor.
Najčešća ekstraintestinalna manifestacija amebijaze je apsces jetre. U kliničkoj slici dominiraju povišena telesna temperatura i bol u gornjem desnom kvadrantu abdomena. Postoje blaga leukocitoza i porast alkalne fosfataze. Izražena žutica je obično znak bakterijske superinfekcije apscesa. Kod trećine pacijenata uporedo se javlja i proliv. Može se javiti i kašalj, koji ukazuje na afekciju pleure i pluća sa desne strane. Kod polovine bolesnika sa amebnim apscesom, jetra je uvećana i bolna na palpaciju. U većini slučajeva radi se o jednom apsces u, i to u desnom režnju.
Kako se postavlja dijagnoza?
Dijagnoza crevne amebijaze se i dalje zasniva pre svega na nalazu cista ili trofozoita u stolici ili uzorcima sluznice debelog creva, dobijenim endoskopskim putem.
Pošto se parazit izlučuje intermitentno potrebno je uzeti bar tri uzorka stolice za pregled.
Razvijeni su komercijalni testovi za otkrivanje specifičnih antigena u stolici. Endoskopske preglede je najbolje raditi bez prethodne pripreme (čišćenja), da bi se povećala šansa nalaza ameba u uzorcima sluznice. U sluznici ovakvog kolona obično se pod mikroskopom veoma lako nadu trofozoiti, a nekada je potrebna i primena imuno-histohemiiskih bojenja.
Serološke analize su dosta važne za dijagnozu amebnog apscesa, a mogu da pomognu i u dijagnostici crevne amebijaze. Antiamebna antitela se dokazuju indirektnom hemaglutinacijom, a mogu da perzistiraju godinama posle eradikacije ameba, te stoga treba biti oprezan u tumačenju nalaza u zemljama gde je amebijaza endemska.
U slučaju sumnje na apsces jatre moraju se uraditi i dopunska istraživanja (ultrazvučni pregled, kompjuterizovana tomografija-skener).
Terapija
Lek izbora za pacijente sa invazivnom crevnom amebijazom je metronidazol za odrasle u dozi od 3×750 mg, per os, tokom 5-10 dana ili 4×500 mg I.V. tokom 5 do 10 dana.
Slična je i terapija amebnog apscesa jetre jer apsces nema kapsulu, tako da metronidazol u visokoj koncentraciji dospeva u apsces.
Posle lečenja invazivnog oblika crevne amebijaze indikovano je dati neki od lekova koji deluje intraluminalno u kolonu, a u cilju eradikacije eventualnog parazitonoštva. Do sada su se samo tri leka pokazala efikasnim: diloxanid furoat, paromomycin i iodoquinol.
